De eerste etappe van de Goudse Sluizenroute ligt in het gebied van de monding van de Gouwe (2) op de Hollandsche IJssel (1). De route begint en eindigt in het meest monumentale deel van Gouda, tussen de Sint- Janskerk en Museum Gouda. Het hier gelegen grachtje was ooit, voordat in de 13^e eeuw de Haven werd gegraven, een deel van het oorspronkelijke veenriviertje de Gouwe. In het grachtje ligt een sluisje vlak bij de doorgang in de steunbeer van de kerk. Dit sluisje is, zoals hierna zal blijken, van meer belang dan het lijkt. Het grachtje sluit verderop, via de Onderdoorgang onder de Dubbele Buurt, aan op het water van de Haven.

In een binnenbocht van dit riviertje werd in de 12^e eeuw een versterking opgeworpen, een zogenaamde Motte (3). Dergelijke mottes ontstonden in die tijd op verschillende plaatsen in Holland en Zeeland.  In Leiden is nog een gaaf voorbeeld te zien. Om de oorspronkelijke mottes heen lag een slotgracht. Het Goudse restant daarvan is het grachtje dat nu onder het museum doorloopt.

Op de Haven vanaf de St.-Jansbrug heeft u een goed uitzicht op de unieke Donkere Sluis (4). Het is een van de oudste sluizen van ons land. Door deze sluis konden de schepen worden geschut. Maar ook, en dat is zeer bijzonder, kon met behulp van deze sluis het water in de grachten worden geschoond. Dat werd het ‘schuren’ van de grachten genoemd. Het schuren was nodig, omdat het grachtwater als drinkwater werd gebruikt en ook bedrijfsmatig werd toegepast, zoals bij de productie van bier.

Het schuren ging als volgt. Bij vloed in de IJssel liet men de Haven vollopen. Bij de Donkere Sluis werd die watermassa periodiek in één keer in de Gouwe gestort. Dit is mogelijk door de bijzondere constructie van deze sluis. Het water kolkte daarna met grote kracht door een netwerk van grachten, grachtjes en riolen. Het sluisje bij Achter de Kerk, dat u zojuist passeerde, vervulde bij dat schuren een belangrijke rol, omdat het gebruikt werd om het water te sturen. Door telkens dergelijke sluisjes  of andere kleine openingen, de zogenaamde ‘rinketten’, te openen of te sluiten kwam het water in alle hoeken en gaten, tot de hele stad was schoongespoeld.

Aan de andere zijde van de St. Jansbrug ziet u op de kade van de Oosthaven een soort parkeermeter, wit geschilderd. Dit is een dergelijk rinket (5), waarmee een schuif in de kademuur wordt bediend. U ziet nog het gat in de kademuur. Zo waren er dus vele. Door die schuif omhoog te draaien kon het water ook de riolen onder de huizen aan de Haven schoonspoelen, in de richting van de Peperstraat en de Spieringstraat. Het grachtwater, inclusief het vuil, werd op de singels geloosd en na het openen van de spuien in de Mallegatsluis en de Hanepraai uiteindelijk naar de Gouwe afgevoerd. Het systeem werkte als een gigantische wc met de Haven als stortbak.

Al fietsend over de Westhaven passeert u een aantal monumentale panden. Dat zijn achtereenvolgens: Westhaven 11: De Wijk, Westhaven 27: Concordia, Westhaven 29: De Moriaan, Hoek Westhaven – Korte Noodgodsstraat: de voormalige Havenkapel, Westhaven 42: de Montagnekliniek, Westhaven 51: een pand volgens het Hollands Classicisme, Westhaven 52: het Stadspaleis en Westhaven 65: de voormalige Zeilmakerij.

Aan de overzijde, de Oosthaven, trekken de volgende panden aan u voorbij:  Oosthaven 10: Catharina Gasthuis, Oosthaven 17: De Réunie, Oosthaven 25: het Kantongerecht, Oosthaven 31: het Centraal Tehuis voor Israeliten, Oosthaven 67: een pand in de Jugendstil en Oosthaven 68: de Sterke Samson. Op de kop van de Oosthaven, bij de Nieuwe Veerstal, stond tot 1576 het Kasteel.

Alle bruggen over de Haven en de Gouwe waren tot 1935 draaibruggen of, zoals de Uiterste brug (6) uit 1869, een basculebrug met zichtbare tandwielen. Op de Uiterste brug ziet u in de richting van de Sint-Janskerk een van de mooiste stadsgezichten van Nederland. In de andere richting ziet u de Havensluis (7). Deze sluis werd in 1615 gebouwd. Naast deze sluis liggen het Tolhuis (8) en de Sluiswachterswoning (9). Tot 1953 stond de Haven in open verbinding met de Hollandsche IJssel. Daarna werd de Nieuwe Veestal aangelegd, een verkeersweg langs de IJssel, waarmee de Havensluis werd vervangen door een duiker en de Haven van de rivier werd afgesneden.

De gemeente Gouda heeft het voornemen om de Haven weer een open verbinding te geven met de Hollandsche IJssel, om daarmee de vaarverbinding door de binnenstad te herstellen. Vooruitlopend op het herstel van de vaarroute zijn er houten steigers in de Haven aangebracht om nu al het aanleggen van schepen mogelijk te maken. Ook het unieke ‘schuren’ van de grachten zou dan hersteld kunnen worden.

Voor de volgende etappe in de Goudse Sluizenroute klikt u hier…

Wilt u terug naar de vorige pagina, klik dan hier…

Wilt u terug naar het hoofdmenu, klik dan hier…