Een geheimzinnig netwerk

Door de Goudse binnenstad loopt een bijna geheimzinnig netwerk van kleine waterwegen dat niet overal zichtbaar en toegankelijk meer is. Het centrum daarvan is de ringgracht rond de motte. Een nog goed herkenbare motte is iets wat zeer weinig andere steden nog hebben. Het gebied rondom de motte is dan ook het meest intieme deel van de historische kern van Gouda. Daarom wordt dit waternetwerk de Intieme Vaarroute genoemd. Maar het is een vaarroute die nog lang niet echt bevaarbaar is, omdat er verscheidene obstakels zijn. De mogelijkheden en nieuwe activiteiten die de Intieme Vaarroute kan brengen zouden inhoudelijk en kwantitatief een promotionele impuls aan het bestaande publieksaanbod rond het cultuurhistorische hart van Gouda betekenen. Het zou toch heel bijzonder zijn als het nu nog gedeeltelijk overkluisde water van de Spieringstraat en de Zeugstraat tot aan de Turfmarkt weer bevaarbaar is, en als het water rond de motte in het oudste deel van de stad weer herkenbaar en toegankelijk is. Met goede toegangen vanuit de singels rond de stad zouden dan verschillende vaarroutes in de stadsboezem mogelijk zijn.

Het consortium Hollandse Waterstad Gouda

De Intieme Vaarroute is aan de orde gesteld door het consortium Hollandse Waterstad Gouda, dat in het kader van de netwerkorganisatie Leven met Water in 2006 van start ging. Het consortium bestond uit vertegenwoordigers van de gemeente Gouda, de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, het Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme, het Hoogheemraadschap van Rijnland, Het Gouds Watergilde en Kees Ykema Landschapsarchitectuur. Dit samenwerkingsverband heeft voor de binnenstad van Gouda in 2009 een plan opgesteld om het watersysteem te versterken. De uitdaging was om met gebruikmaking van de bestaande waterfuncties de binnenstad te verlevendigen, waarbij samenhangende aandacht was voor water, economie en cultuurhistorie. Eén van de activiteiten van het consortium was om een plan op te stellen voor de ontwikkeling van de Intieme Vaarroute tot een aantrekkelijke waterattractie.

De situatie

De Intieme Vaarroute wordt gevormd door de grachten langs de Zeugstraat, de Spieringstraat en de Vijverstraat, met min of meer haaks daarop de ringgracht rond de motte en het watertje langs Achter de Kerk. De grachten binnen dit netwerk zijn niet of slecht bevaarbaar. Binnen het netwerk bevinden zich diverse obstakels zoals een overkluizing over de Zeugstraatgracht bij Achter de Waag, en diverse gemeentelijke en particuliere bruggen met een lage doorvaarthoogte. Er zijn twee toegangen tot dit systeem. De eerste is een lage brug in de Kleiweg/Hoogstraat naar de gracht langs de Blauwstraat en de Turfmarkt; deze brug ligt slechts enkele centimeters boven het water. De andere is een verbinding met de Gouwe, via de onderdoorgang onder de Dubbele Buurt; deze was in 2006 nog niet bevaarbaar, omdat de doorgang werd belemmerd door een airco-installatie van het gebouw ‘De Zon’.

Het plan van het consortium

Het consortium heeft in 2009 een ambitieus plan opgesteld om de Intieme Vaarroute ook echt bevaarbaar te maken en te ontwikkelen tot een toeristische attractie. In grote lijnen houdt dit plan het volgende in:

1. het herstellen van de bevaarbare verbinding met de Gouwe, via de onderdoorgang onder de Dubbele Buurt;
2. de restauratie van het keersluisje in het water Achter de Kerk;
3. het verhogen van de brug in de Kleiweg/Hoogstraat tot een bevaarbare verbinding met de gracht langs de Blauwstraat;
4. het verwijderen van de serre achter het pand van de toen aanwezige bloemist aan de Sint-Anthoniestraat;
5. het verwijderen van de overkluizing Achter de Waag en het herstellen van het historische grachtprofiel;
6. het herstellen en verbreden van de kade langs de motte;
7. het weghalen c.q. verplaatsen van het trafohuisje aan de Jeruzalemstraat;
8. het verhogen van alle gemeentelijke en particuliere bruggen over het water, met name langs de Zeugstraat.

Mogelijke aanvullingen op de bestaande route

Op deze bestaande route zijn verschillende aanvullingen mogelijk. In de eerste plaats is een verbinding met de Fluwelensingel van belang. Na het herstellen van de onderdoorgang onder de Dubbele Buurt zou dan een aaneensluitende route voor kleine bootjes door de stad ontstaan via het water langs de Spieringstraat en de motte, en vervolgens via de singels naar het Bolwerk en de Ir. De Kock van Leeuwensluis, of naar de Karnemelksloot. Om de bevaarbaarheid nog verder te vergroten zijn diverse andere maatregelen noodzakelijk, samenhangend met het type boot waarmee gevaren zal worden. In ieder geval moet de Intieme Vaarroute geschikt zijn om met kano’s bevaren te worden. De Kanovereniging De Goudse Pedel heeft zo’n 40 tot 50 parkeerplaatsen bij het Reeuwijksche Verlaat aan de Burgvlietkade. Dat is een ideale plek om kano’s te water te laten. De doorsteek door het Houtmansplantsoen is dan vooral interessant voor de waterrecreatie en niet alleen voor de historische beleving van de stad.

Het mogelijke type boot

Rekening moet worden gehouden met het gebruik van de bestaande fluisterboten zoals die nu al verhuurd worden. Een andere mogelijkheid is om voor de Intieme Vaarroute een speciaal Gouds sloepje te ontwikkelen. Hierbij is gedacht aan een boot waarin ongeveer vijf á zes mensen kunnen meevaren. De lengte van de boot is maximaal 3,50 m tot 4,00 m, dit in verband met de geringe draaicirkels in de ringgracht rond de motte en de overige keermogelijkheden in de Intieme Vaarroute. De maximale breedte van 1,65 m wordt bepaald door de doorvaartbreedte bij het keersluisje in het water langs Achter de Kerk. Voor een dergelijk bootje is in principe een vrije doorvaarthoogte van 1,00 m als uitgangspunt genomen; de doorvaarthoogte is de afstand van het wateroppervlak tot de onderkant van de brug. Voor het varen is uitgangspunt dat de waterdiepte minimaal 0,80 m moet zijn.

Doorstroming en afvoercapaciteit 

De doorvaarbaarheid van dit stelsel hangt nauw samen met de doorstroming en de afvoercapaciteit van het grachtenstelsel. Dit aspect is inmiddels van het grootste belang, omdat de klimaatverandering zware clusterbuien kan veroorzaken die voor grote wateroverlast in de binnenstad zullen zorgen. De doorstroming en de afvoercapaciteit worden sterk vergroot indien er meerdere doorsteekmogelijkheden worden gemaakt van het binnenste watersysteem naar de singels, waaraan de gemalen gekoppeld zijn. Behalve het plan om de Vijverstraat door te trekken door het Houtmansplantsoen naar de Fluwelensingel, zal ook het herstel van de doorsteek ter plaatse van het Nonnenwater en de Verlorenkost van groot belang zijn om de doorstroming te verbeteren. Het Gouds Watergilde pleit al jaren voor de ‘ontdemping’ van deze grachten.

De uitvoering van het plan

De plannen die door het consortium zijn opgesteld, in nauwe samenwerking met het gemeentebestuur, zijn niettemin door de gemeente nooit officieel vastgesteld. Men wil zich kennelijk niet verplichten. Maar er bestaat bij het gemeentebestuur toch wel een zekere neiging om, als de gelegenheid zich voordoet, de plannen van het consortium te volgen. Zo kon de onderdoorgang onder de Dubbele Buurt in 2008 en 2009 worden gerestaureerd en bevaarbaar worden gemaakt. Tegelijkertijd kon het keersluisje in het water Achter de Kerk worden gerestaureerd. Daarmee is voor kano’s, fluisterboten en kleine rondvaartboten de mogelijkheid ontstaan om vanuit de Gouwe via de onderdoorgang onder de Dubbele Buurt tot de motte te varen, een rondje te maken en weer terug te varen. Ook de brug over de Zeugstraatgracht naar de Stoofsteeg is vervangen, en daarbij op een doorvaarthoogte van 0,90 m gebracht. Dat is in feite 0,10 m te weinig, maar het werd door de gemeente nog juist acceptabel geacht. Eenzelfde plan bestaat voor de Bostelbrug in de Lange Tiendeweg. Ook is de serre achter het pand van de vroegere bloemist aan de Sint-Anthoniestraat, tegenwoordig in gebruik als koffiehuis, vervangen door een exemplaar dat minder diep in de gracht steekt. Op dit moment is de gemeente bezig met het verplaatsen van het trafohuisje aan de Jeruzalemstraat. Bij de bouw of vernieuwing van bestaande particuliere bruggen wordt de voorwaarde gesteld dat de nieuwe brug op een doorvaarthoogte van minimaal 0,90 m wordt gebracht.

Beleid voor de lange termijn

Maar de gemeente pakt de realisatie van al deze plannen die moeten bijdragen aan de recreatieve waarde van de binnenstad nog steeds niet serieus aan. Ook trekt de gemeente zich nog steeds de problemen onvoldoende aan van de alarmerend zakkende binnenstad en het tekort aan waterafvoer bij een clusterbui, met een buitengewoon ernstige wateroverlast als mogelijk gevolg. Er is op dit gebied nog steeds geen langetermijnbeleid, terwijl de realiteit daar nu juist wél om vraagt.

Lees verder over de Onderdoorgang...