Het water speelt een belangrijke rol in Gouda. Dat zal u niet verbazen als u zich realiseert dat Gouda van oudsher bekend staat als havenstad en waterstad. Maar wist u dat het water ook een belangrijke rol speelt in de Goudse Glazen, de wereldberoemde gebrandschilderde glas-in-lood-ramen van de Sint-Janskerk?
‘Water in de Glazen’ is een themawandeling langs de Goudse Glazen. De beschrijving van de wandeling is gemaakt door Piet Wieringa, oud-lid van Het Gouds Watergilde en lid van het Goudse Gidsengilde. We volgen de glazen met behulp van de daarbij behorende nummering.
Glas nr. 2: De inneming van Damiate
De haven van Damiate, aan de monding van de Nijl, is afgesloten met een ketting. Maar de Haarlemse kruisvaarders, op weg naar het heilig land, verbreken de afsluiting, waardoor een vrije doorvaart ontstaat. Op dit moment is het Goudse water bij het Tolhuis (nog!) afgesneden van de Hollandsche IJssel. Zou er voor een vrije doorvaart door Gouda ook een kruistocht nodig zijn? Dit glas is geschonken in 1596 door de stad Haarlem. Aan de inneming dankt de stad de zogenaamde wapenvermeerdering: het oude wapen is links afgebeeld, het nieuwe wapen rechts, met het zwaard van de keizer en het kruis (boven het zwaard) van de patriarch van Jeruzalem.
Glas nr. 3: De maagd van Dordrecht
Rechtsboven in het glas schenkt een vrouw water in een kan. Zij symboliseert de matigheid, een van de vier kardinale deugden; de overige zijn voorzichtigheid (linksboven), gerechtigheid ( linksonder) en standvastigheid (rechtsonder). De maagd van Dordrecht, afgebeeld in de ‘Hollandse tuin’, zou uitgroeien tot de Hollandse maagd. Dit glas is geschonken in 1596 door Dordrecht; glazenier was Gerrit Gerritsz Cuyp (de grootvader van Albert Cuyp). Gouda was toentertijd een belangrijke schakel in de verplichte ‘vaarroute binnen dunen’. Haarlem, Dordrecht en Gouda hadden een gemeenschappelijk belang bij de instandhouding van die route (met bijbehorende tolheffingen!). Zij vormden als het ware een stedenbond. Aan die vriendschapsband dankt Gouda de glazen 2 en 3.
Glas nr. 4: Wapenraam van Hoogheemraden van Rijnland
Dit glas getuigt ervan dat graaf Willem II van Holland, roomskoning van Duitsland, het initiatief nam tot het waterbeheer. Hij gaf in 1255 als privilege handvesten aan het Hoogheemraadschap van Rijnland. Cynisch is, dat hij zelf een jaar later met paard en al door het ijs zakte, toen hij aan het hoofd van zijn leger de Westfriezen wilde onderwerpen. Dit eerste glas na de reformatie is in 1594 geschonken door de Hoogheemraden, van wie de wapens zijn afgebeeld.
Glas nr. 11: De geboorte van Johannes de Doper (Sint-Jan)
De kleine Johannes wordt door enkele vroedvrouwen in bad gedaan, terwijl zijn moeder in het kraambed iets versterkends krijgt aangereikt. In de luiermand zijn de kleuren van Sint-Jan verenigd: rood voor zijn lijden, wit voor zijn onschuld. Omdat hij zowel naamheilige is van deze kerk, als stadspatroon van Gouda, komen deze kleuren terug in het stadswapen en de stadsvlag, en in de luiken van de kerk en het stadhuis.
Glazen nrs. 14, 15, 16: Drieluik rond de doop van Jezus
Johannes als prediker (glas 14) doet zijn naam eer aan als doper van Jezus (glas 15), waarna hij naar de achtergrond verdwijnt (glas 16, rechtsboven). De afgebeelde rivier is echter niet de Jordaan, maar de Vlist, het idyllische riviertje tussen Haastrecht en Schoonhoven (zie de knotwilg op glas 16!). Schenkers in respectievelijk 1562, 1555 en 1556 zijn hoge geestelijken te Utrecht, waarvan de belangrijkste de bisschop van Utrecht, Joris van Egmond, die in 1555 het eerste glas na de verwoestende brand in de Sint-Janskerk schonk (glas 15 ).
Glas nr. 23 (middendeel): De voetwassing
Het water waarmee Jezus de voeten van de protesterende Petrus wast, moet wel vuil zijn geworden, ervan uitgaande dat beide voeten een beurt kregen!
Glas nr. 23 (bovendeel): Het offer van Elia
De profeet Elia heeft afgodendienaren uitgedaagd. Beide partijen hebben een altaar opgericht en bidden om goddelijk vuur. Het altaar van Elia is uitbundig overgoten met water (zie de waterkruiken), maar vat desondanks als enige vlam. Schenkster in 1562 is Margaretha van Parma, landvoogdes der Nederlanden, namens haar halfbroer Philips II (afgebeeld in pendantglas 7). Glazenier is Wouter Crabeth.
Glas nr. 24: o.a. De doop van de Kamerling
Iets boven het midden rechts ziet u hoe de apostel Philippus de Kamerling uit Ethiopïe doopt, ‘toen zij onderweg bij een water kwamen’ (citaat uit de bijbel). De schenker van het glas is graaf Philippe de Ligne, Heer van Wassenaar; hij bezat het tolrecht van de Gouwesluis. Mogelijk is het glas betaald uit de opbrengst van de tolheffing. De schenking vond plaats in 1559.
Glas nr. 25: Het ontzet van Leiden
Dankzij het beproefde middel van inundatie (de dijk van de Hollandse IJssel werd ter hoogte van Moordrecht doorgestoken) kon Leiden door de opvarende geuzen worden bevrijd. Het glas is geschonken in 1603 door de stad Delft, van waaruit Willem van Oranje (boven de linker-leeuw) het ontzet leidde. Ontwerper: de burgemeester van Leiden Isaac Swanenburg.
Glas nr. 26 : Het ontzet van Samaria
Geschenk van de stad Leiden (1601). De ontwerper is Isaac Swananburg, dezelfde als van nr. 25. Hier geen water, maar hooguit tranen van de stervende Syrier (met witte tulband).
Glas nr. 28a: Het bevrijdingsglas
Evenals glas 25 toont dit glas ook onder water gezet land (linksboven), maar dan als herinnering aan het leed van de Tweede Wereldoorlog, toen onder andere Walcheren is geïnundeerd. Onder in het glas zijn elf provinciewapens afgebeeld, de twaalfde provincie bevond zich toen nog onder water. Het glas dateert uit 1947 en herinnert aan de ellende van de tweede wereldoorlog en de vreugde over de bevrijding. Schenkers zijn de vrienden van de Goudse Glazen en veel Goudse ingezetenen. De glazenier is Charles Eyck
Glas nr. 30: Jona en de walvis
Schuin boven glas 8 ziet U hoe op glas 30 Jona overboord wordt gegooid en aan de golven wordt prijsgegeven. Een grote vis spuwt hem weer aan land. Dit glas is dan ook een geschenk van het gilde van de visverkopers (1565).