Het ‘schuren’

De Haven als buffer

Door de bijzondere situatie van de Donkere Sluis waren de Gouwenaars in staat om hun grachten te “schuren’, namelijk schoon te spoelen door gebruik te maken van het open water op de Hollandsche IJssel. Na de bouw van de Havensluis in 1618 zou in de ontstane sluiskolk tussen de Havensluis en de Donkere Sluis het water bij hoge stand op de rivier kunnen worden gebufferd, en vervolgens, na een snelle opening van de deuren van de Donkere Sluis, in het stadswater worden gestort. Dit vergde een typisch Hollandse uitvinding…

De constructie

Daartoe werd de Donkere Sluis in het jaar 1778 verbouwd en uitgebreid met een dubbeltal puntdeuren. Het bestaande buitenste (zuidelijke) paar deuren deed alleen dienst bij het schutten. De twee andere deurparen, die vlak bij elkaar staan en in gesloten toestand een kruis vormen, doen alleen dienst bij het schuren. In open toestand hangen deze deuren in uitsparingen in de sluiswanden. Als het kruis gesloten is, en het water in de Haven is gestegen, worden ook de inkassingen tussen de kruisdeuren en de sluiswanden gevuld met het hoge water uit de Haven. Daardoor wordt het deurenpaar aan de Havenzijde dichtgedrukt door het deurenpaar aan de Gouwezijde. Met toepassing van een stelsel van schuiven en omloopkanalen (riolen genoemd) kan men vervolgens het waterpeil in de inkassingen laten zakken, zodat hier de waterdruk wegvalt. Het paar kruisdeuren aan de Gouwezijde kan dan worden opengetrokken. De kruisdeuren aan de Havenzijde slaan dan ook open, zodat het water uit de Haven zich in de Gouwe stort.

Donkeresluis15W

De Donkere Sluis, gezien vanaf de Gouwe in de richting van de Haven. Op de achtergrond het deurenpaar dat alleen dienst doet bij het schutten. Op de voorgrond de twee andere deurenparen, die een kruis vormen. Het paar aan de Havenzijde wordt dichtgedrukt door het paar aan de Gouwezijde. Het paar aan de Gouwezijde kan na het wegvallen van de waterdruk worden geopend, waardoor het paar aan de Havenzijde ook openslaat en het gebufferde water uit de Haven in de Gouwe stort.

De werking

Bij het schuren ging men als volgt te werk. Bij vloed op de Hollandsche IJssel werden de kruisdeuren in de Donkere Sluis dichtgezet en liet men via de Havensluis de Haven vollopen tot het peil dat ongeveer een halve meter hoger stond dan in de Gouwe. Als het zover was werd ook de Havensluis gesloten. Vervolgens werden de beide kruisdeuren in de Donkere Sluis snel geopend, waarna de in de Haven verzamelde ruim 2000 kuub water met grote kracht in de Gouwe stroomde. Het water werd dan gestuit door het gesloten Amsterdamse Verlaat en gedwongen om door de grachten langs Achter de Vismarkt, Achter de Kerk en de Peperstraat te stromen. Dit water kwam dan via de Raam en het Nonnenwater en via de Zeugstraat, de Naaierstraat en de Turfmarkt weer in de Gouwe terecht, ten noorden van de gesloten Amsterdamse Sluis. Het grachtwater, inclusief het stadsvuil, werd zo op de singels geloosd en na het openen van de spuien in de MaIlegatsluis en de Hanepraai verder afgevoerd naar de Gouwe. Het water kon ook, naar verkiezing, langs andere wegen worden geleid. Daartoe waren ook in de zijgrachten sluisdeuren aangebracht die precies op tijd gesloten en geopend moesten worden.

Het schuren uniek in Nederland…

Zo werkte dit totale systeem als een gigantische wc met de Haven als stortbak. Het is duidelijk dat dit schuren van de stadsgrachten alleen toepasbaar is bij getijdenwerking in het buitenwater. De Donkere Sluis, met de tegenstrooms openende deuren, is dan ook uniek in Nederland. Vroeger was er in Schiedam nog een tweede sluis van dit type, maar die is inmiddels afgebroken.

…maar sinds 1954 niet meer toegepast

De Havensluis is buiten gebruik gesteld in 1954, bij het doortrekken van de hoogwaterkering met de verkeersweg langs de Hollandsche IJssel die de Nieuwe Veerstal en de Schielands Hoge Zeedijk met elkaar verbindt. Ook de Donkere Sluis en de Amsterdamse Sluis werden daarmee buiten gebruik gesteld. De Havensluis werd vervangen door een duikersluis. Daarmee is een einde gekomen aan de doorvaart door Gouda en de hiermee samenhangende levendigheid in het zuidelijke deel van de binnenstad. Ook het schuren van de stadsgrachten is sinds 1954 beëindigd, hoewel daartoe geen technische noodzaak bestaat. Want de Haven kan, via de duikersluis, nog steeds gevuld worden met het water uit de Hollandsche IJssel. En de Donkere Sluis is technisch nog steeds volledig uitgerust voor het schuren van de grachten.

Het Sluiswachtersgilde demonstreert bij de Donkere Sluis verschillende keren in het jaar het principe van het schuren. Het is een bijzondere toeristische attractie. Het echte schuren zou, afgezien van een uitstekende milieumaatregel, nog een veel grotere toeristische attractie voor de stad kunnen betekenen. Het gemeentebestuur beraadt zich daar nog op.

Meer informatie over de Donkere Sluis is te vinden op:

Verder zijn er twee filmpjes op Youtube:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *