Geschiedenis
De Stolwijkerschutsluis behoort pas sinds de annexatie van de buurtschap Stolwijkersluis in 1964 tot de gemeente Gouda. De sluis ligt in de IJsseldijk naar Gouderak en verbindt de Hollandsche IJssel, via de noord-zuid lopende aftakking van De Wijk, met de Stolwijkse Vaart. De tegenwoordige schutsluis dateert van omstreeks 1800, evenals de Vaart; zij waren bedoeld als de toegang tot de vervening in de Krimpenerwaard. Deze vervening werd evenwel een mislukking en daardoor geraakte de sluis al in 1831 buiten functie. Bij Koninklijk Besluit van 16 december 1853 werd het octrooi voor de vervening ingetrokken. Het beheer over de werken en de eigendommen van de vervening werd toen opgedragen aan dijkgraaf en hoogheemraden van de Krimpenerwaard. De sluis, die al in 1832 was afgedamd – welke afdamming in 1850 nog werd verhoogd en verzwaard – werd in 1888 weer in gebruik genomen. Op 1 mei 1917 ging de Stolwijkerschutsluis in eigendom over aan de Krimpenerwaard.
Een waakhoogte van 6 meter!
Deze sluis is uniek, niet alleen omdat dit de verst in het land gelegen zeesluis is, maar vooral ook omdat deze sluis in één keer een waakhoogte van 6,00 m keert. Een dergelijke schuthoogte kan met de tegenwoordige bouwmaterialen en bouwtechnieken zonder probleem in één keer worden overbrugd. Maar in de tijd dat de Stolwijkerschutsluis werd gebouwd, was een dergelijke schuthoogte een unicum. In het algemeen durfde men nog geen grotere schuthoogten dan 3,00 meter aan, omdat men bang was voor ‘onderloopsheid’ en voor het uitwijken van de sluiswanden bij toepassing van puntdeuren. Daarom bouwde men bij grotere keerhoogten doorgaans een dubbele sluis: twee complete sluizen achter elkaar met een rak daartussen, zoals het geval is bij de Snelle Sluis te Moordrecht. Maar bij de Stolwijkerschutsluis ontbrak de ruimte voor een dergelijke oplossing.
Restauratie
Het is vooral aan de inzet van Adri van de Brink, destijds voorzitter van Die Goude, te danken dat de Stolwijkerschutsluis in 2012 werd gerestaureerd. De sluis is nu weer in alle glorie te bezichtigen en de werking ervan kan volledig worden gedemonstreerd. Maar de Krimpenerwaard blijft voor de recreatievaart beperkt bereikbaar, en daarom is de bediening van de Stolwijkerschutsluis weinig rendabel en dus een probleem. De gemeente en het Hoogheemraadschap willen de kosten daarvan niet opbrengen. Het Sluiswachtersgilde heeft zich daarom voorgenomen om de bediening van deze bijzondere sluis in het programma van het gilde op te nemen.
Zie voor veel meer beeldmateriaal ook van de gehele restauratieperiode: Goudawaterstad