De vorige benedenloop van de Gouwe
Vóór de ontginning van de veengebieden rond Gouda, omstreeks het jaar 1000, stroomde de Gouwe vrij door het veenmoeras naar de Hollandsche IJssel en verlegde daarbij herhaaldelijk zijn loop. Ten tijde van de stadswording van Gouda volgde de Gouwe ongeveer de huidige bedding, maar met als benedenloop de Onderdoorgang onder de Dubbele Buurt, het grachtje langs Achter de Kerk, het oostelijke deel van de Ringgracht om de Motte en het water langs de Spieringstraat.
Een nieuwe uitwatering
Na de ontginning daalde de veenbodem en ontstond er wateroverlast, met name ook in de ontginningen langs de Gouwe. De Hollandsche IJssel kon bij vloed onbeperkt de Gouwe binnenstromen en zo het omringende land onder water zetten. Daarom was het nodig om de Gouwe van de IJssel af te sluiten. Er werd een sluis gebouwd, de Donkere Sluis, in een nieuwe uitwatering, de Haven. De oorspronkelijke benedenloop langs de Spieringstraat werd afgedamd. Het is zeer waarschijnlijk dat deze ingreep omstreeks het jaar 1250 plaats vond. Intussen werden de rivierarmen vanuit zee landinwaarts bedijkt. Aangezien de Haven een open verbinding met de Hollandsche IJssel had, werd ook de Haven van dijken voorzien. Vandaar de nog heden ten dage relatief hoog gelegen kaden van de Oost- en Westhaven.
Bruggen
Al gauw na de doortrekking van de Gouwe tot op de Oude Rijn werd de doorvaart door Gouda van groot belang. Door de open verbinding met de IJssel was er ook in de Haven eb en vloed. Om bij hoog water de Haven bevaarbaar te houden, moesten de bruggen dus beweegbaar zijn. Anders was dit bij de Gouwe, waarin een constant peil werd gehandhaafd; hier konden stenen toogbruggen worden toegepast. De beweegbare bruggen over de Haven moesten van hout zijn en dus regelmatig worden vervangen. Doorgaans werd dan de nieuwe brug naast de bestaande gebouwd, voordat deze werd afgebroken. Dat is de reden waarom de ligging van de bruggen over de Haven op historische kaarten nogal verschilt. Ook zijn er wel bruggen verdwenen. Ongeveer ter hoogte van de Molenwerf, tussen de St.-Jansbrug en de Noodgodsbrug, heeft vroeger nóg een brug gelegen. In recenter tijd werden de houten bruggen vervangen. De meest zuidelijke Uiterste Brug werd in 1880 vervangen door een ijzeren basculebrug met twee kleppen, die onafhankelijk van elkaar konden bewegen. De contragewichten en het bewegingsmechanisme zijn in 1975 verwijderd, maar bij een grondige restauratie in 2011 is de brug weer beweegbaar gemaakt. De beide andere bruggen werden in de eerste helft van de twintigste eeuw vervangen door stenen exemplaren in een aan de Amsterdamse School verwante bouwtrant.
De Uiterste Brug in 1902. De brug bestaat uit twee onafhankelijk van elkaar beweegbare delen met rechts zichtbaar het contragewicht
De Uiterste brug na de restauratie in 2011. Rechts onder de brug het oog waarin het contragewicht zal worden opgehangen, als de brug weer beweegbaar wordt gemaakt.
Meer informatie over deze bijzondere brug en een fotoverslag van de gehele restauratie (vervanging), zie Goudawaterstad.eu
Aanleg Havensluis
Door de verlanding van de Hollandsche IJssel, ontstaan na de afdamming bij Klaphek in 1285, dreigde op den duur ook de Haven te verzanden. Daarom werd dit water in 1615 van de IJssel afgesloten door de Havensluis. Maar daarmee was het niet afgelopen met de getijdenwerking in de Haven. De verschillen tussen eb en vloed op de Hollandsche IJssel werden benut bij het schuren van de grachten.
Afsluiting na de Watersnood
Gouda ontsnapte tijdens de stormramp van 1953 op het nippertje aan een overstroming. Duidelijk was dat de waterkering langs de beide Veerstallen te laag en te zwak was. De Havensluis vormde daarin een extra risico. Daarom werd besloten om de beide Veerstallen te verhogen en door een dam met elkaar te verbinden. Daarmee werd meteen een verkeerskundige verbetering doorgevoerd.
De afgedamde Havensluis
De prijs die daarvoor werd betaald, was de afsluiting van de Haven voor het scheepvaartverkeer. Aanvankelijk maakte geen Gouwenaar daar bezwaar tegen, maar in 1987 presenteerde de Werkgroep ‘Gouda … Havenstad?’ plannen om de open verbinding tussen de Haven en de IJssel te herstellen. Dit werd ook het beleid van de gemeente, die hiervoor een spaarpot ging vormen. Maar aangezien het gemeentebestuur in 2009 nieuwe prioriteiten kreeg, werd die spaarpot voor andere doeleinden aangewend, en bleef de Havensluis vooralsnog gesloten. Het Gouds Watergilde heeft de heropening van de Havensluis, en daarmee samenhangend het herstel van de doorvaart door de binnenstad, hoog op z’n prioriteitenlijst staan, en heeft daarop tijdens de jaarlijkse Waterconferenties voortdurend gehamerd.
Lees verder over de overige grachten en zijlen…
Lees verder over de gebouwen langs de Haven…
Wilt u terug naar het hoofdmenu, klik dan hier…